تفاوت معاینه چشم اطفال با بزرگسالان چیست؟

همه چیز درباره معاینه چشم کودکان

در شیر خوارگی به علت عدم پذیرش چهره های جدید توسط شیر خوار ، نسبت به فرد معاینه کننده واکنش نشان داده و گریه می کند که در جریان آن چشمها بسته می شود و برخی معاینات مثل معاینه انحراف چشم را غیر ممکن می سازد. در کودکان به علت عدم آشنایی آنها با تستهای دید مانند چارت بینایی اسنلن ( به قسمت مربوط به معاینه چشم مراجعه شود)، تعیین دید دقیق امکان پذیر نیست و به همین دلیل اظهار نظر در مورد وجود تنبلی چشم مقدور نمی باشد و فقط با معاینات بالینی و اینکه عوامل ایجاد کننده تنبلی مثل انحراف چشم و یا عیب انکساری وجود ندارد می توان عدم وجود تنبلی را نتیجه گیری کرد.

در کودکان تطابق چشمها بسیار فعال است و هنگام تعیین عیب انکساری آنها به علت وجود این تطابق شماره چشم بیشتر به سمت نزدیک بینی نشان داده می شود (دور بینی کمتر از مقدار واقعی و نزدیک بینی کاذب یا بیشتر از واقعی ). در ضمن به علت این تطابق اگر اختلاف عیب انکساری دو چشم وجود داشته باشد ممکن است پوشیده شود و عدم تشخیص این اختلاف باعث بروز تنبلی یک چشم شود، به همین دلیل لازم است تعیین شماره چشم کودکان حتما با استفاده از قطره های فلج کننده تطابق انجام شود.

در حال حاضر، متخصصین چشم پزشکی کودکان کمتر به معاینه زیر بیهوشی رو می آورند ولی چشم پزشکانی که بطور اختصاصی در این زمینه کار نمی کنند، هنوز موارد زیادی معاینه زیر بی هوشی انجام می دهند که با کمی صرف وقت می توان از آن پرهیز نمود. حتی اندازه گیری فشار داخل چشم که بسیار حساس است، امروزه با وجود دستگاه های جدیدی که به بازار آمده با صرف وقت و درحالیکه شیرخوار در حال شیر خوردن و یا خواب است در پاره ای از موارد امکان پذیر است. انجام برخی معاینات مثل انحراف چشم با وجود بی هوشی امکان پذیر نمی باشد.

علیرغم عدم نیاز به انجام معاینه زیر بی هوشی حتی در شیرخواران، گاهی به علت عدم همکاری بیمار، لازم است برای اندازه گیری فشار داخل چشم و نیز معاینات دقیق تر شبکیه برای بررسی عارضه ای در شبکیه که در معاینه بدون بیهوشی دیده شده است، اقدام به بیهوشی عمومی می گردد.

اگر چه با روشهای جدید بیهوشی، معاینه زیر بیهوشی عارضه جدی برای کودک ایجاد نمی کند ولی لازم است کودک چند ساعت ناشتا باشد و سپس از والدین جدا شده و همه اینها برای شیرخوار استرس همراه دارد و به همین دلایل بهتر است تا حد امکان از انجام آن خودداری نمود.

انجام تستهای الکتروفیزیولوژی چشم ( نوار چشم ) در کودکان نیاز به استفاده از داروهای خواب آور دارد.

در کودکان استفاده از دستگاه هایی نظیر اتورفراکتومتر(کامپیوتر تعیین شماره چشم ) برای کودک وحشت آفرین است و لازم است تعیین شماره چشم با دستگاه رتینوسکوپ ( روش دستی) انجام شود و گاهی نیاز به بازکردن پلک کودک در حال گریه توسط همراه کودک می باشد که البته این روش ها از دقت کار کم نمی کند.
امروزه با وجود تجهيزات جديد چشم پزشكی دستگاه های معاينه ويژه اطفال وجود دارد كه به روش noncontact (غير تماسي)اطفال از فاصله دور معاينه می شوند.
با اين تكنيك غير از معاينه دقيق چشم كودك براي او خاطره ای بسيار خوب از چشم پزشكی براي هميشه خواهد ماند.
امروز ما با فراهم كردن تجهيزات پيشرفته معاينه چشم اطفال در مطب محيطی را اماده كرده ايم كه ديگر هيچ كودكی دچار تنش و ناراحتی ناشی از ترس معاينه نخواهد شد.

معاینات چشم در کودکی مهم است

اولین معاینه چشم در زمان تولد و هنگامی که نوزاد به دنیا می آید، در بیمارستان یا زایشگاه از سوی پزشک کودکان یا پرستار آموزش دیده و به صورت سرپایی انجام می شود. این روزها کمتر کسی است که نداند معاینات دوره ای چشم پزشکی تا چه حد ضروری است و از بروز چه مشکلات و عوارضی پیشگیری می کند، اما خیلی ها هستند که هنوز نمی دانند از چه سنی باید این معاینات آغاز شود و هر چند وقت یک بار، تکرارشان لازم است.

به همین دلیل هم بسیاری از پدر و مادرها نگران سلامت چشم و بینایی فرزندانشان می شوند و دائم به نشانه هایی فکر می کنند که به کمک آن می توان اختلالات چشمی را در آن دوران تشخیص داد. البته بعضی ها هم تصور می کنند تا زمانی که فرزندشان به مدرسه نرود و مشغول درس خواندن نشود، به معاینات چشم نیازی نخواهد داشت. در صورتی که چنین باوری صحیح نيست. 5 تا 10 درصد کودکانی که در سنین قبل از دبستان هستند و 25 درصد کودکانی که به مدرسه می روند، به نوعی با مشکلات چشمی مواجهند و از آن رنج می برند.

برخی از این مشکلات، در صورت تشخیص و درمان دیرهنگام، می تواند به بروز عوارض غیرقابل جبران در دستگاه بینایی کودک منجر شود و به همین دلیل معاینه و بررسی سلامت چشم ها در زمان مناسب اهمیت ویژه ای دارد. زمانی که بچه ها به مدرسه می روند و مشغول درس و تحصیل می شوند، در صورتی که از عینک استفاده نکنند، معاینه چشمی هر سال تکرار خواهد شد. اولین معاینه چشم در زمان تولد و هنگامی که نوزاد به دنیا می آید، در بیمارستان یا زایشگاه از سوی پزشک کودکان یا پرستار آموزش دیده و به صورت سرپایی انجام می شود. این معاینه فقط برای تشخیص موارد ساده ای مانند ترشحات چرکی چشم است که به دنبال عفونت های مادرزادی ایجاد خواهد شد، یا تشخیص بعضی از انواع آب مروارید مادرزادی که با دستگاه افتالموسکوپ مشخص می شود. پس از معاینه هنگام تولد، به توصیه انجمن چشم پزشكی آمریکا برای کودکانی که رفتارهای بینایی طبیعی داشته و از نظر خانوادگی هم سابقه مشکل چشمی ندارند، اولین معاینه کامل چشمی باید در شش ماهگی انجام شود. معاینه دوم در سه سالگی و معاینه سوم هم قبل از ورود به مدرسه انجام خواهد شد.

زمانی که بچه ها به مدرسه می روند و مشغول درس و تحصیل می شوند، در صورتی که از عینک استفاده نکنند، معاینه هر دو سال یک بار تکرار خواهد شد. این چشم پزشک با اشاره به این موضوع، چنین ادامه می دهد: کودکانی که عینک می زنند نیز حداقل سالی یک بار باید این معاینات را تکرار کنند. البته توصیه های فوق یک دستورالعمل کلی است و درباره هر فرد خاص ممکن است برنامه معاینات چشم بر اساس نظر پزشک، در فواصل زمانی کوتاه تر یا طولانی تر تکرار شود. این معاینات دوره ای از سوی یک چشم پزشک یا بینایی سنج مجرب قابل انجام است و معمولا در هر معاینه، مواردی از قبیل ضعف دید در فواصل دور و نزدیک که درباره بچه های کم سن و سال با روش های مخصوصی انجام می شود، وضع دید دو چشمی، حرکات کره چشم، تعیین وجود عیوب انکساری و نیاز به عینک و معاینه قسمت های قدامی و خلفی کره چشم با ابزارهای تخصصی انجام خواهد شد.

این نشانه ها را جدی بگیرید:

• خیلی از پدر و مادرها به دنبال نشانه هایی هستند که به کمک آنها بتوانند مشکلات چشمی فرزندشان را به موقع تشخیص دهند و با توجه به این که بچه ها نمی توانند درباره مشکلاتشان صحبت کنند، ممکن است این موضوع موجب نگرانی والدین شود.
  
• در چند ماه اول عمر، قدرت بینایی نوزاد تکامل نیافته است و در این سنین کودک به مواردی همچون چهره والدین، تصاویر سیاه و سفید، تصاویری با رنگ های تند و بخصوص متحرک واکنش نشان می دهد و آنها را تعقیب می کند. البته پیچش ها یا انحراف های چشمی گذرا گاهی تا پنج ماهگی ممکن است مشاهده شود، ولی در اکثر موارد جای هیچ گونه نگرانی نیست.
• با این حال، مواردی هم هست که در صورت وجود یا مشاهده و تشخیص از سوی والدین حتما باید با چشم پزشک در میان گذاشته شود. سابقه تولد زودرس یا نارسی نوزاد، وجود و سابقه هرگونه مشکل مادرزادی چشمی در اقوام درجه یک یعنی پدر، مادر، برادر و خواهر مانند مشکلاتی از قبیل تنبلی چشم، انحراف چشم، استفاده از عینک در دوران کودکی، آب مروارید مادرزادی و... از جمله این موارد است.
• عقب ماندگی رشد، بی توجهی شیرخوار به چهره های آشنا و اشیا یا اسباب بازی هایی که با رنگ و صدا توجه کودک را جلب می کند، مالش مکرر چشم ها، انحراف، حرکات غیرطبیعی و لرزش چشم، پلک زدن مکرر، تحمل کم نسبت به نور، ترشح چرکی از چشم ها، اشک ریزش بدون علت، قرمزی چشم، عدم تقارن رنگ چشم ها، اختلاف اندازه مردمک ها و دیدن هاله سفید در داخل مردمک چشم نیز از دیگر مواردی است که به مراجعه و مشورت با چشم پزشک نیاز دارد.

بیماری های شایع چشمی در دوران کودکی:

خیلی ها به اشتباه تصور می کنند بچه ها از نظر چشمی با هیچ مشکلی روبه رو نخواهند شد و در نتیجه منتظر بروز بیماری چشمی خاصی هم در این سنین نیستند. عیوب انکساری، تنبلی چشم، انحراف چشم، عفونت ها و حساسیت های چشمی و انسداد مجرای اشکی از جمله بیماری های شایعی است که در دوران شیرخوارگی و کودکی می تواند نمایان شود.

علاوه بر این ها، بیماری های دیگری هم هست که شیوع کمتری دارد، اما نیازمند توجه ویژه و درمان فوری است. بیماری هایی مانند آب مروارید مادرزادی، آب سیاه مادرزادی و تومورهای داخل چشمی مانند رتینوبلاستوم از جمله این موارد است.

به گفته وی، تقریبا تمام این بیماری ها، در معاینات دوره ای چشمی قابل تشخیص است و همین موضوع لزوم مراجعه به چشم پزشک را در زمان مناسب نشان می دهد.

رتینوپاتی نوزادان زودرس  (ROP) یکی از مشکلات مهم در زمینه چشم پزشکی کودکان است، این بیماری در نوزادانی که هنگام تولد با وزن کمتر ازنرمال و یازايمان زودرس به دنیا می آیند، ایجاد می شود و به بروز مشکلاتی در شبکیه آنها منجر خواهد شد که در صورت تشخیص و درمان دیرهنگام نیز عوارض شدیدی شامل کم بینایی و حتی نابینایی به جای خواهد گذاشت.

بر همین اساس نوزادانی که در معرض خطر هستند، حتما باید از سوی چشم پزشکی مجرب در این زمینه معاینه شوند.
صرف نظر از سن و سال و وضعیت سلامت عمومی، معاینات ادواری چشم اهمیت خاصی دارند. طی معاینه کامل چشم پزشکی، پزشک چیزی بیشتر از تجویز ساده عینک و یا لنز تماسی را انجام می دهد. در جریان این معاینات، چشم تان از نظر ابتلا به بیماری های شایع چشم و اینکه آیا دو چشم بصورت هماهنگ با یکدیگر عمل می کنند، بررسی می شود. همچنین بر اساس معاینه چشم ممکن است به وجود بیماری هایی نظیر دیابت، فشار خون بالا، تومورها، بیماری های مغزی و سایر بیماری ها پی ببریم.

معاینات چشم پزشکی در چه کسانی ضروری است؟ 

معاینات چشم پزشکی در هر فردی از نظر احتمال نیاز به عینک و یا از نظر وجود بیماری های چشمی ضرورت دارد. معاینات چشم پزشکی در کودکان نقش مهمی در اطمینان از سلامت بینایی و موفقیت تحصیلی آنها دارد.

بینایی تا حد زیادی بر موفقیت های یادگیری کودکان موثر است. کودکانی که اختلالات چشمی مسبب کاهش دید در آنها شناسایی نشده است، اغلب دچار مشکلات تحصیلی می شوند. باید توجه داشت که کودک اغلب به علت آنکه درک درستی از بینایی طبیعی ندارد، ممکن است شکایتی از بینایی خود نداشته باشد.

اگر فرزندتان در فعالیت های تحصیلی ضعیف است، توصیه می کنیم مورد معاینه چشم پزشکی قرار بگیرد.

در معاینات چشم پزشکی چه اختلالاتی بررسی می شود؟

علاوه بر معاینه چشم از نظر نیاز به عینک یا لنز تماسی، چشم ها از نظر ابتلا به بیماری ها و همه مواردی که ممکن است به اختلال دید منجر شود، بررسی می شوند. این اختلالات می تواند شامل موارد زیر باشد:

• عیوب انکساری: عیوب انکساری شامل نزدیک بینی ، دوربینی و آستیگماتیسم است. در اغلب مواقع با تجویز عینک و یا لنز تماسی، عیوب انکساری درمان می شوند.
• تنبلی چشم: تنبلی چشم زمانی رخ می دهد که یا چشم ها انحراف دارند و یا شماره یکی از چشم ها بطور قابل ملاحظه ای با چشم دیگر تفاوت دارد. مغز تصویر مخدوش از چشم منحرف و یا معیوب را حذف می نماید. چشمی که از نظر تنبلی چشم درمان نشده می تواند روند تکاملی بینایی را مختل نموده و سبب اختلال دایمی بینایی در همان چشم شود. معمول ترین درمان تنبلی چشم، بستن چشم سالم برای یک دوره زمانی خاص است.
• انحراف چشم: استرابیسم در واقع همان انحراف چشم و یا لوچی است. پزشک نحوه حرکات چشم های شما را ارزیابی می کند تا اینکه ببیند آیا دو چشم باهم هماهنگ حرکت می کنند. انحراف چشم سبب مشکلاتی در درک عمق شده و زمینه ای برای تنبلی چشم محسوب می شود. معاینه چشم پزشکی کامل توسط چشم پزشک انجام شده و شامل تست هایی است که تمامی جنبه های بینایی را در بر خواهد گرفت. بر اساس نتایج معاینه شما ممکن است چشم پزشک درمان مناسب بیماری چشم تان را پیشنهاد کند.
• اختلال در هماهنگی حرکات دو چشم : اگر چشم های فرد به نظر هماهنگ بیایند، ممکن است هنگام حرکت هماهنگ نباشند. عدم تعادل دید دوچشمی ممکن است سبب مشکلاتی از قبیل سردرد، خستگی چشم و سایر مشکلاتی شود که مطالعه و دید نزدیک تان را دچار اختلال کند.
• اختلالات تطابق: این مشکلات می تواند از عدم تمرکز کامل بینایی در بچه ها تا کاهش در توانایی های تطابق (پیر چشمی) در سنین بالاتر متفاوت باشد.
• بیماری های چشمی : بسیاری از بیماری های چشمی مانند گلوکوم و یا رتینوپاتی دیابتی ممکن است در مراحل اولیه علایمی نداشته باشند. چشم پزشک، چشم را از نظر وجود این بیماری ها کنترل می کند. در اغلب مواقع تشخیص به موقع این بیماری ها می تواند مانع بروز خطرات کاهش قابل ملاحظه بینایی فرد شود.
• بیماری های غیر چشمی : چشم پزشک می تواند با توجه به تغییرات عروق چشم، علایم اولیه بعضی بیماری های غیر چشمی را تشخیص دهد.

معاینات روتین چشم کودکان را جدی بگیریم

بچه‌ دار شدن یعنی پذیرفتن بار مسئولیت یک فرشته کوچولو که روز به روز، وزن زیاد می‌کند، قد می‌کشد، از دنیای پیرامونش نکته‌ ها می‌ آموزد و اميدوار و گاه غصه‌ دار می‌ شود. از جنبه معنوی و روحی وظیفه سنگین پدر و مادر شدن که فاکتور بگیریم، می‌ رسیم به وظیفه نگهداری فیزیکی و توجه به جسم این فرشته‌ های کوچولو. چشم هم که دریچه جان و جهان است و به مراقبت و توجه كامل نیاز دارد.

6 ماه و 3 سالگی را از یاد نبرید

معاینه چشم بدو تولد کودکان بیشتر برای بررسی بیماری‌ های آب مروارید یا آب سیاه مادرزادی و اختلالات مادرزادی شبکیه مؤثراست «معاینات روتین چشم کودکانی که در زمان طبیعی متولد می‌ شوند، باید در 6 ماهگی انجام شود و پس از آن برای بررسی انحراف، تنبلی چشم و عیوب انکساری در 3 سالگی باید مورد معاینه قرار گیرند. در این سن قدرت بینایی کودک به حدی تکامل پیدا می‌کند که اظهار نظر درباره وجود یا نبود انحراف، با اطمینان بیشتری همراه است.»

سومین دوره ضروری برای معاینه، سن قبل از ورود به دبستان است که خوشبختانه با اجرای طرح سنجش بینایی، در کل کشور غربالگری انجام می‌شود.  

«علائم درباره عیوب انکساری کودکان با بزرگسالان یکسان نیست. به عبارت ساده‌ تر در علم چشم‌ پزشکی به کودک به عنوان یک بالغ کوچک شده نگریسته نمی‌ شود. وجود عیب انکساری در بچه‌ها تا حدی، در سیر تکاملی چشم طبیعی است و تا 7 سالگی با رشد کودک، بخش قابل توجهی از آنها، اصلاح خواهد شد بنابراین عینک، جز در موارد خاص و طبق قوانین علمی تعیین شده تجویز نمی‌شود.»

کدام بچه‌ها باید 3 ماه یکبار معاینه شوند؟

البته از آنجا که همکاری کودکان با چشم‌ پزشک با افزایش سن، بیشتر و بهتر می‌ شود، معاینه در سنین پایین، بی‌ ثبات و کمتر قابل اطمینان است. اما در صورت وجود شواهد عیوب انکساری، بیشتر اوقات باید کودک را 3 ماه یک‌ بار تحت‌ نظر گرفت و معاینه را تکرار کرد تا از وجود عیب انکساری، عدد و مقدار آنها مطمئن شد. در این معاینات 3 ماهه که تا 7 سالگی انجام می‌ شود ممکن است قوه بینایی سیر طبیعی خود را طی و عیوب انکساری کاهش پیدا کند و کودک به عینک نیاز نداشته باشد. در این دوره سنی فقط تحت‌ نظر گرفتن کودک به دلیل جلوگیری از تنبلی چشم و سیر طبیعی تکامل قوه باصره حائز اهمیت است.

«در طرح سنجش بینایی  کودکان مشکوک به تنبلی و عیوب انکساری چشم به مراکز تخصصی چشم‌ پزشکی ارجاع می‌ شوند تا تحت معاینه کامل قرار گیرند. در صورت وجود عیوب انکساری با شماره‌ های بالا و انحراف در چشم در این مقطع سنی، بلافاصله عینک تجویز و برحسب وجود یا نبود تنبلی چشم توأم با عیوب انکساری درمان خاص آغاز می‌ شود.»

و اما نکته آخر:
اگر والدین دارای عیوب انکساری بالا هستند، کودک حتماً باید از بدو تولد مورد معاینه و پایش بینایی قرار گیرد تا خدای ناکرده مشکلی برای چشم‌ های ظریف و زیبایش پیش نیاید.